กาฐมาณฑุ, เนปาล – ประเทศเนปาลดิ่งสู่ภาวะวิกฤตทางการเมืองและมนุษยธรรมครั้งเลวร้ายที่สุดในรอบทศวรรษ หลังจากเหตุการณ์ ประท้วงเนปาล ต่อต้านร่างกฎหมายฉบับใหม่ได้บานปลายกลายเป็นเหตุจลาจลรุนแรง กลุ่มผู้ประท้วงหัวรุนแรงได้บุกจุดไฟเผาบ้านพักส่วนตัวของอดีตนายกรัฐมนตรี เค.พี. ชาร์มา โอลิ ในกรุงกาฐมาณฑุ ส่งผลให้ นางราธิกา ศากยะ ภรรยาของเขา พร้อมด้วยเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยและผู้พักอาศัยเสียชีวิตอย่างน่าสลดใจ ล่าสุดยอดผู้เสียชีวิตจากความรุนแรงทั่วเมืองหลวงพุ่งสูงถึง 22 ราย รัฐบาลเนปาลได้ประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินในเขตหุบเขากาฐมาณฑุ พร้อมประกาศเคอร์ฟิวอย่างไม่มีกำหนด ท่ามกลางเสียงประณามจากทั่วโลกต่อโศกนาฏกรรมที่สะท้อนถึงรอยร้าวลึกของสังคมที่อาจนำพาชาติหิมาลัยแห่งนี้กลับสู่ยุคมืดอีกครั้ง
ลำดับเหตุการณ์โศกนาฏกรรม จากการชุมนุมสู่เปลวเพลิงกลางกรุงกาฐมาณฑุ
เหตุการณ์ความรุนแรงปะทุขึ้นในช่วงค่ำของวันที่ 9 กันยายน 2568 ตามเวลาท้องถิ่น การชุมนุมที่เริ่มต้นอย่างสงบโดยมีผู้เข้าร่วมนับหมื่นคนเพื่อคัดค้าน “ร่างกฎหมายสัญชาติ” ที่มีความขัดแย้งสูง ได้แปรเปลี่ยนเป็นความโกลาหลอย่างรวดเร็ว เมื่อผู้ประท้วงส่วนหนึ่งแยกตัวออกจากเส้นทางที่กำหนดและมุ่งหน้าไปยังย่านที่พักอาศัยของนักการเมืองระดับสูงในเขตลาลิตปูร์ (Lalitpur)
ตามรายงานจากสำนักงานตำรวจนครบาลกาฐมาณฑุและคำให้การของพยานในที่เกิดเหตุ
- การบุกทะลวง กลุ่มผู้ประท้วงจำนวนหลายร้อยคนซึ่งมีอารมณ์โกรธแค้นได้ทำลายแนวกั้นของตำรวจและบุกเข้าไปในบริเวณบ้านพักของอดีตนายกรัฐมนตรี เค.พี. ชาร์มา โอลิ
- การวางเพลิง ผู้ก่อเหตุได้ขว้างปาระเบิดขวดและวัตถุไวไฟเข้าไปในตัวบ้าน ทำให้เกิดเพลิงไหม้อย่างรุนแรงและลุกลามอย่างรวดเร็ว
- โศกนาฏกรรม นางราธิกา ศากยะ ซึ่งอยู่ในบ้านพักพร้อมกับทีมงานและเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยจำนวนหนึ่ง ไม่สามารถหนีออกมาได้ทันการณ์ หน่วยดับเพลิงและกู้ภัยต้องใช้เวลานานหลายชั่วโมงจึงสามารถควบคุมเพลิงไว้ได้ และพบผู้เสียชีวิตจำนวนมากในซากปรักหักพังในเช้าวันต่อมา
- การปะทะทั่วเมือง นอกเหนือจากเหตุวางเพลิง ยังเกิดการปะทะกันอย่างดุเดือดระหว่างผู้ประท้วงและตำรวจปราบจลาจลในหลายพื้นที่ทั่ว กาฐมาณฑุ ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง
“นี่ไม่ใชการประท้วง แต่เป็นการกระทำของผู้ก่อการร้าย” นายปุษปา กมล ทาหาล นายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันของเนปาลกล่าวในแถลงการณ์ผ่านทางโทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจ “รัฐบาลขอประณามการกระทำอันป่าเถื่อนนี้ และจะดำเนินการทางกฎหมายขั้นสูงสุดกับผู้ที่อยู่เบื้องหลังทุกคน”
ชนวนเหตุความขัดแย้ง ‘ร่างกฎหมายสัญชาติ’ ที่ฉีกเนปาลเป็นสองขั้ว
ต้นตอของ ความรุนแรงทางการเมืองเนปาล ครั้งนี้ มีศูนย์กลางอยู่ที่ ร่างกฎหมายสัญชาติ ฉบับแก้ไขที่รัฐบาลผสมชุดปัจจุบันกำลังผลักดันเข้าสู่สภา กฎหมายดังกล่าวมีเป้าหมายเพื่อแก้ไขปัญหาบุคคลไร้สัญชาติหลายแสนคนในประเทศ แต่กลับมีเนื้อหาบางส่วนที่สร้างความแตกแยกอย่างรุนแรง
นักวิเคราะห์การเมืองชี้ว่าประเด็นที่เป็นปัญหามากที่สุดคือ
- เงื่อนไขสำหรับบุตรที่เกิดจากแม่ชาวเนปาลและพ่อชาวต่างชาติ ร่างกฎหมายกำหนดเงื่อนไขที่เข้มงวดขึ้น ซึ่งนักเคลื่อนไหวเพื่อสิทธิสตรีมองว่าเป็นการเลือกปฏิบัติทางเพศอย่างชัดเจน
- ชาวมาเธสี (Madhesi) กลุ่มชาติพันธุ์ขนาดใหญ่ที่อาศัยอยู่บริเวณที่ราบทางตอนใต้ของเนปาลติดกับอินเดีย กังวลว่ากฎหมายใหม่จะทำให้พวกเขายิ่งถูกกีดกันและได้รับสัญชาติได้ยากขึ้นไปอีก
- การใช้เป็นเครื่องมือทางการเมือง ฝ่ายค้านซึ่งนำโดยพรรคของอดีตนายกฯ โอลิ ได้ใช้ประเด็นนี้ปลุกระดมวาทกรรมชาตินิยม โดยกล่าวหาว่ารัฐบาลกำลัง “ขายชาติ” และเปิดทางให้ “อิทธิพลจากต่างชาติ” เข้ามาแทรกแซงอธิปไตยของเนปาล
สาเหตุของการประท้วงรุนแรงในเนปาลคืออะไร คำตอบนั้นซับซ้อนกว่าแค่ตัวบทกฎหมาย ดร. มีนา อจาร์ยา นักสังคมวิทยาจากมหาวิทยาลัยตริภูวัน ให้ทัศนะกับสำนักข่าว Al Jazeera ว่า “กฎหมายสัญชาติเป็นเพียงยอดของภูเขาน้ำแข็ง ภายใต้พื้นผิวคือความคับข้องใจที่สั่งสมมานานจากปัญหาความเหลื่อมล้ำทางชาติพันธุ์ วิกฤตเศรษฐกิจหลังโควิด-19 และความไม่ไว้วางใจต่อสถาบันทางการเมืองที่ล้มเหลวในการตอบสนองความต้องการของประชาชน”
เสียงจากนานาชาติ ความกังวลต่อวิกฤตสิทธิมนุษยชนและประชาธิปไตยถดถอย
โศกนาฏกรรมครั้งนี้ได้ส่งคลื่นความตกใจไปทั่วโลก องค์การสหประชาชาติเป็นหน่วยงานแรกๆ ที่ออกมาแสดงปฏิกิริยา
- สำนักงานข้าหลวงใหญ่เพื่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (OHCHR) ออกแถลงการณ์เรียกร้องให้รัฐบาลเนปาลใช้ความอดทนอดกลั้นขั้นสูงสุด และเปิดการสืบสวนที่เป็นอิสระและโปร่งใสต่อเหตุการณ์สังหารทั้งหมด พร้อมทั้งเตือนว่าการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินจะต้องไม่ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการปราบปรามผู้เห็นต่างอย่างสันติ
- สหรัฐอเมริกาและสหภาพยุโรป ออกแถลงการณ์ร่วมแสดงความเสียใจต่อครอบครัวผู้เสียชีวิต และเรียกร้องให้ทุกฝ่ายทางการเมืองในเนปาลหันหน้าเข้าสู่การเจรจาเพื่อแก้ไขความขัดแย้งโดยสันติวิธี
- อินเดียและจีน สองประเทศเพื่อนบ้านมหาอำนาจ ได้แสดงความกังวลต่อเสถียรภาพในเนปาล และเสนอความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมหากได้รับการร้องขอ
ประเด็น สิทธิมนุษยชนในเนปาล ซึ่งเคยมีความก้าวหน้าหลังสิ้นสุดสงครามกลางเมืองในปี 2549 กำลังถูกท้าทายอย่างหนัก นักการทูตหลายคนแสดงความกังวลว่าเหตุการณ์นี้อาจเป็นจุดเริ่มต้นของการถดถอยทางประชาธิปไตย และเปิดทางให้กองทัพกลับเข้ามามีบทบาททางการเมืองมากขึ้น
ภาพสะท้อนความเปราะบาง เมื่อการเมืองแบ่งขั้วปะทะวิกฤตเศรษฐกิจ
สถานการณ์ล่าสุดในกรุงกาฐมาณฑุเป็นอย่างไร ขณะนี้เมืองหลวงของเนปาลตกอยู่ในความเงียบสงัดภายใต้ประกาศเคอร์ฟิว ทหารและตำรวจติดอาวุธถูกส่งไปควบคุมสถานการณ์ตามแยกสำคัญต่างๆ การสัญจรแทบจะเป็นอัมพาต และประชาชนต่างกักตุนอาหารและสิ่งของจำเป็นด้วยความหวาดกลัวต่ออนาคตที่ไม่แน่นอน
วิกฤตเนปาล ครั้งนี้ไม่ได้เกิดขึ้นในสุญญากาศ แต่เป็นผลพวงของความเปราะบางหลายมิติที่สั่งสมมานาน
- การเมืองที่ไร้เสถียรภาพ ตลอด 15 ปีที่ผ่านมา เนปาลมีการเปลี่ยนรัฐบาลมากกว่า 10 ครั้ง ทำให้นโยบายขาดความต่อเนื่องและเปิดช่องให้เกิดการคอร์รัปชัน
- เศรษฐกิจที่พึ่งพาภายนอก รายได้หลักของประเทศมาจากการท่องเที่ยวและการส่งเงินกลับประเทศของแรงงานในต่างแดน ซึ่งล้วนได้รับผลกระทบอย่างหนักจากวิกฤตการณ์โควิด-19 และภาวะเศรษฐกิจโลกชะลอตัว
- ความแตกแยกทางสังคม ประเด็นเรื่องชาติพันธุ์และชนชั้นยังคงเป็นระเบิดเวลาที่พร้อมจะปะทุขึ้นเสมอเมื่อถูกใช้เป็นเครื่องมือทางการเมือง
บทสรุป โศกนาฏกรรมที่คร่าชีวิตของนางราธิกา ศากยะ และเหยื่ออีก 21 ราย เป็นสัญญาณเตือนภัยที่ดังที่สุดสำหรับเนปาล มันคือบทพิสูจน์อันเจ็บปวดว่าวาทกรรมแห่งความเกลียดชังและการแบ่งขั้วทางการเมืองสามารถนำไปสู่ผลลัพธ์ที่เลวร้ายและแก้ไขไม่ได้ อนาคตของเนปาลในอีกไม่กี่วันข้างหน้าแขวนอยู่บนเส้นด้าย การที่ผู้นำทางการเมืองทุกฝ่ายจะสามารถก้าวข้ามความขัดแย้งส่วนตนและหันมาร่วมกันเยียวยาสังคมได้หรือไม่ จะเป็นตัวชี้วัดว่าเนปาลจะสามารถหลุดพ้นจากวงจรแห่งความรุนแรงนี้ หรือจะถลำลึกลงไปในวิกฤตที่อาจทำลายรากฐานของชาติที่สร้างมาอย่างยากลำบาก
แหล่งที่มาจาก : am2con
